5 results found with an empty search
- Ukusebenzisa i-AI Ukuvikela Izilimi Nokugcina
Okokuqala kushicilelwe ku-Medium Sawubona! Igama lami ngingu- Anna Mae Lamentillo , futhi ngiyaziqhenya ngokuthi ngivela ePhilippines, izwe elicebile ngamasiko ahlukeneyo nezimanga zemvelo, futhi ngivakashele wonke amaphrofinsi angama-81. NjengomMember weqembu le-Karay-a, elilodwa lamaqembu angama-182 abantwana bomdabu ezweni lethu, nginokubonga okujulile ngafaka iziko lethu nezinhlelo zethu. Uhambo lwami lwenziwe yizinto engihlangabezane nazo ekhaya nasezwenikazi, njengoba ngifuna izifundo zami e-United States nase-United Kingdom, ngizithokozisa ngezigameko ezihlukene namaphethini. Eminyakeni edlule, ngihambele emakhanda amaningi — njengesisebenzi sikamasipala, umbhali, nomsebenzi wokuthuthukisa. Izinto engihlangabezane nazo ngisebenza nezinhlelo ezifana ne-UNDP ne-FAO zingivulele amehlo kuqiniso elinzima lezi zinsalela zemvelo, njengezithelo ezimbi zeTyphoon Haiyan, eyabamba ukuphila kwabantu abangu-6,300. Ngesikhathi sami eTacloban nasemaphandleni, ngahlangabezana nezindaba zokuzithiba nezokuhlupheka, njengezinkinga ezibuhlungu abhekana nazo umninimzi osemncane, umfundi wesigaba sesine, osuku ezintathu ngaphambi kokuphothula, owasondela nezivivinyo zakhe nozakwethu. Kwakufanele kube uKhisimusi wokugcina ababezodinga izimali zokuhlala. Babengazi ukuthi i-tsunami iyini futhi baqhubeka ukwenza lokho ababehlongoze ukwenza — ukufunda. Babefisa ukuhamba ndawonye ngemuva kokuphothula. Kwakuzobe kuyinto yabo yokuqala. Ababevele benemali yokuchitha ngaphambili. Kodwa ezinyangeni ezintathu, bacabanga, konke kuzoba kulungile. Babezodinga ukukhalipha kuphela ezinyangeni ezimbalwa. Ekugcineni, sebebekade belinde iminyaka emine. Okwakungakabangwa akuwona umcabango wokuthi umoya [iTyphoon Haiyan] uzobe namandla kangaka ukuthi kuzomele akhethe phakathi kokusindisa uzakwethu nendodana yakhe enezinyanga ezingu-12. Ngempela, izinyanga eziningi, ubebuka ngothando ulwandle, endaweni efanayo afika kuyo uzakwethu, nethuluzi le-galvanized iron elisetshenziselwa ukumboza elashaya esiswini sakhe. Lezi zinto zembule impahla ebalulekile yemfundo, ukujabulisa, nokuzithiba komphakathi phambi kwezinkinga zemvelo. Ngokukhuthazwa yilokhu, ngiholele isu elinamagatsha amathathu lokulwa nokushintsha kwesimo sezulu nokuvikela imvelo yethu. Ngemithombo ethokozisayo efana ne- NightOwlGPT , GreenMatch, ne-Carbon Compass, sithuthukisa abantu nemiphakathi ukuthi bathathe izinyathelo ezibalulekile zokuqhubeka nokuphila okuhle. I- NightOwlGPT isebenzisa amandla e-AI ukuze ixhumanise izithiyo zolimi futhi ivumele abantu ukuthi bacele imibuzo ngamalimi abo endawo, ikhulisa ukufaka abanye nokufinyelela ulwazi. Noma ngabe ngokufaka izwi noma ngokuthayipha, abasebenzisi bathola ukuguqulwa okusheshayo okuvumela izingxoxo phakathi kwezilimi ezahlukene. Imodeli yethu manje ingakhuluma kahle ngesiTagalog, isiCebuano, nesiIlokano kodwa sithemba ukujula kuzo zonke izilimi eziyi-170 ezikhuluma ezweni. I-GreenMatch iyinhlangano ethokozisayo yeselula eyenzelwe ukuhlinzeka ibhande phakathi kwabantu kanye namabhizinisi afuna ukuthola i-carbon footprint yabo kanye nezinhlelo zemvelo zomhlaba ezibalulekile empilweni yethu. Ivumela amaqembu omdabu nendawo ukuthi athumele izinhlelo zomhlaba bese ezuza ekuhlonzweni kwe-carbon, eqinisekisa ukuthi labo abathinteka kakhulu ngokushintsha kwesimo sezulu bathola ukwesekwa. Ngakolunye uhlangothi, i-Carbon Compass inikezela abantu ngamathuluzi okwenza ukuhamba emadolobheni kancane kancane ngalowo ofuna ukunciphisa i-carbon footprint yabo, iphakamisa izindlela ezilungile nezokuphila okuhle. Ekuphetheni, ngikumenyeni bonke ukuthi silandele izandla uhambo lwethu oluhlanganyelwe lokukhuluma ngezikhathi ezinhle, eziluhlaza, ezinzile. Ake sisebenze ndawonye ukuvikela umhlaba wethu, sithuthukise imiphakathi yethu, futhi sakhe umhlaba lapho ilizwi ngalinye lilalelwa khona futhi ukuphila kwangempela kuxhaswa. Ngiyabonga ngokunaka kwenu nangokuzibophezela kwenu ekwenzeni izinguquko ezinhle. Ndawonye, singakwenza umehluko.
- Masihloniphe izibopho zamazwe ngamazwe zokuvikela izilimi zethu zomdabu
Okokuqala kushicilelwe kwi-Manila Bulletin Izwe lethu elineziqhingi linomhlaba ocebile ngamasiko ahlukeneyo njengama-ziqhingi zethu. Liyeza lemiphakathi eminingi yomdabu enezilimi zayo. Empeleni, iPhilippines inezilimi zomdabu eziphilayo eziyi-175, ngokwe-Ethnologue, ehlukanisa lezi zilimi ngokwezinga labo lokuphila. Phakathi kweziyi-175 ezisaphila, eziyi-20 ziyi-“institutional,” ezisetshenziswa futhi zigcinwa yizikhungo ezingaphezu kwasekhaya nasemiphakathini; eziyi-100 ezibhekwa njenge-“stable” azigcinwa yizikhungo ezisemthethweni, kodwa zisasebenza ezindlini nasemiphakathini lapho izingane ziqhubeka nokufunda nokusebenzisa; kanti eziyi-55 zibhekwa njenge-“endangered,” noma zingezi zisebenziswanga ngokujwayelekile ezinganeni. Kunamazwi amabili asevele “aphelile.” Lokhu kusho ukuthi awasetshenziswa futhi akekho ongaqhubeka nokubamba umqondo wobunikazi obuhlobene nalezi zilimi. Ngiyazibuza ukuthi kwenzekeni emasikweni nasemazweni omlando ahlobene nalezi zilimi. Singathemba kuphela ukuthi bavele babhalwa kahle ukuze babe yingxenye yemithombo yethu yomlando namasiko. Uma singaphumelelanga ukuvikela nokuphromotha lezi zilimi eziyi-55 ezibhekene nesixakaxaka ezweni lethu, ngeke kube isikhathi eside ngaphambi kokuthi zibe neze. Kukhona izivumelwano zomhlaba ezihlobene namalungelo ezilimi zomdabu ezithathwe yiPhilippines eminyakeni edlule. Lezi zingasekela izinhlelo ezingenza izilimi ezibhekene nesixakaxaka zibe nezimpilo ezivuselelwe. Omunye wazo i-Convention against Discrimination in Education (CDE), eyathathwa yizwe ngonyaka we-1964. I-CDE iyinsiza yokuqala esebenzayo yomhlaba wonke eqinisekisa ukuthi imfundo iyilungelo lomuntu. Iqukethe umthetho owenza kubaluleke kakhulu amalungelo ezinhlanga ezincane, ezifana nezixuku zomdabu, ukuba nezinhlelo zabo zemfundo, kuhlanganise nokusetshenziswa noma ukufundiswa kolimi lwabo. Enye isivumelwano iPhilippines ethathwe ngonyaka we-1986 yi-International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), efuna ukuvikela amalungelo ezomphakathi kanye namalungelo ezombusazwe kuhlanganise nekhaya lokukhululwa kokwehlukaniswa. Umthetho othile ukhuthaza amalungelo ezinhlanga, ezokukholelwa noma ezolimi “ukuze ujabulele amasiko akho, ukufundisa nokwenza inkolo yakho, noma ukusebenzisa ulimi lwakho.” I-Philippines iphinde ibe uphawu lwe-Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage (CSICH) ngonyaka we-2006, i-United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP) ngonyaka we-2007, kanye ne-United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (UNCRPD) ngonyaka we-2008. I-CSICH ihlose ukuvikela ifa lesiko elingathathi hlangothi (ICH) ikakhulukazi ngokwenza ukwazi emkhakheni wendawo, ezweni nasezweni, ukuqinisekisa ukuhlonishwa kwemikhuba yemiphakathi, nokuhlinzeka ngenkxaso nokubambisana ezingeni lomhlaba. Le nkontileka ibeka ukuthi ifa lesiko elingathathi hlangothi liboniswa ngezinhlobonhlobo, kuhlanganise nezinkolelo eziphilayo nezisho, kuhlanganise nolimi njengendlela ye-ICH. Ngenkathi, i-UNDRIP iyisivumelwano esibalulekile esibe nemiphumela emikhulu ekuvikeleni amalungelo abantu bomdabu “ukuphila ngokuhlonipha, ukugcina nokwandisa izikhungo zabo, amasiko nemikhuba yabo, nokuhlela ukuthuthukiswa kwabo okuzimele, ngokuhambisana nezidingo zabo nezinhloso zabo.” Okokugcina, i-UNCRPD iqinisekisa ukuthi abantu bonke abanezinhlobo zonke zokukhubazeka kufanele babe nezinhloso ezithile zokuphepha nokukhululeka, kuhlanganise nokukhuluma nokubeka imibono, okumele kusekelwe yizigaba zengqondo ngezenzo ezihambisana, ezifana nokwamukela nokukhuthaza ukusetshenziswa kwezilimi zokubona, phakathi kwezinye. Ngokuhambisana nalokhu, elinye lamazwi ayi-175 ezilimi zomdabu eziphilayo ePhilippines yi-Filipino Sign Language (FSL), esetshenziswa njengolimi lokuqala ngabantu abathanda iminyaka yonke. Ngenkathi kubalulekile ukuthi sihlangene kulokhu, kubalulekile ukuthi sikwazi ukuvuma lezi zivumelwano zomhlaba. Kubalulekile ukugcina izithembiso zethu. Kufanele sibe nomsebenzi omkhulu ekuvuselelweni kwalezi zivumelwano ukuze sithuthukise izinhlelo zethu nemigomo ekuphatheni nasekuphromoteni kwezilimi eziphilayo ePhilippines, ikakhulukazi lezi ezibhekene nesixakaxaka. Kufanele siphinde sihlole futhi sibe neqhaza kwezinye izivumelwano zomhlaba ezizoba nomthelela ekulweni kwethu ukusindisa izilimi zethu.
- Ukuphakamisa ulimi lwethu lwezizalo ukuze sivikele inkululeko yokukhuluma
Okokuqala kushicilelwe ku-Manila Bulletin UMthethosisekelo wasePhilippines uqinisekisa inkululeko yokukhuluma, umcabango, nokubamba iqhaza kwabantu. Lezi ziqinisekiswa futhi ngokwamukela kwelizwe i-International Covenant on Civil and Political Rights, efuna ukuvikela amalungelo ezomphakathi nezepolitiki kuhlanganise nenkululeko yokukhuluma nolwazi. Singaveza imibono yethu nemicabango yethu ngokukhuluma, ngokubhala, noma ngobugebengu, phakathi kwezinye. Nokho, siyakhipha le ndawo uma singasekeli ukusetshenziswa okuqhubekayo nentuthuko yezilimi zomdabu. I-United Nations Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples igcizelele ukuthi: "Ukukwazi ukuxhumana ngolimi lwakho kubalulekile kumdlandla wobuntu nenkululeko yokukhuluma." Ngaphandle kwamandla okukhuluma, noma uma ukusetshenziswa kolimi lwakho kuhamba phansi, ilungelo lokucela amalungelo abantu ayisisekelo—njengokudla, amanzi, indawo yokuhlala, imvelo enempilo, imfundo, umsebenzi—lupheliswa futhi. Kubantu bethu bendabuko, lokhu kuba kubaluleke kakhulu njengoba kuqhathaniswa nezinye amalungelo abalwa ngawo, njengenkululeko yokungaphathwa kabi, ilungelo lokuhlinzekwa ithuba elilinganayo nokwelashwa, ilungelo lokuzikhethela, phakathi kwezinye. Mayelana nalokhu, i-UN General Assembly yakhipha isinqumo sokuthi u-2022-2032 kube yi-International Decade of Indigenous Languages (IDIL). Inhloso yayo uku “ukuze kungabi nabantu abashiywe emuva nabanqandwa” futhi ihambisana ne-2030 Agenda for Sustainable Development. Ekufakazeni i-Global Action Plan ye-IDIL, i-UNESCO igcizelele ukuthi, "Ilungelo lokukhetha ukusetshenziswa kolimi, ukukhuluma, nemibono ngaphandle kokuphazamiseka, kanye nokuzikhethela nokubamba iqhaza emphakathini ngaphandle kokwesaba ukuhlukunyezwa kubalulekile ekufakazeni ubumbano nokulingana njengemigomo eyinhloko yokwakha umphakathi ovulekile nonobumbano." I-Global Action Plan ifuna ukukhulisa isikhala sokusebenza kwezilimi zomdabu emphakathini. Iphakamisa izihloko eziyishumi ezihlobene ezingasiza ukuvikela, ukuvuselela nokuqhakambisa izilimi zomdabu: (1) imfundo yekhwalithi nokuqhubeka nemfundo; (2) ukusetshenziswa kolimi lwemvelo nolwazi ukuze kuhlakazwe ubuhlanga; (3) ukusungula izimo ezinhle zokukhuthaza ukudlondlobala kwedijithali nelungelo lokukhuluma; (4) izikhungo ezifanele zolimi lwemvelo eziklanyelwe ukuhlinzeka ngempilo engcono; (5) ukufinyelela emacaleni nokuvelelayo kwezinsizakalo zomphakathi; (6) ukuqinisekisa izilimi zomdabu njengezithuthi zomlando kanye nesiko; (7) ukulondolozwa kwe-biodiversity; (8) ukukhula komnotho ngokuqiniswa kwemisebenzi efanelekile; (9) ukulingana kwabobulili nokuqiniswa kwabesifazane; nokuthi, (10) ubudlelwano obuphakade phakathi komphakathi nezikampani ezizimele ukuze kuhlale izilimi zomdabu. Umqondo oyinhloko ukuhlanganisa nokuphumelela izilimi zomdabu kuzo zonke izigaba zomphakathi, ezamasiko, ezomnotho, ezemvelo, ezomthetho nezepolitiki nemigomo ebalulekile. Ngokwenza kanjalo, sithuthukisa ukukhula kolimi, ukuphila nokuqhubeka kwabafundi bezilimi ezintsha. Ekugcineni, kumele sizame ukudala izindawo eziphephile lapho abantu bendabuko bengakwazi ukuveza imicabango yabo besebenzisa ulimi abakuthandayo, ngaphandle kokwesaba ukuhlulelwa, ukuhlukunyezwa, noma ukuqondwa kabi. Kumele sithathe izilimi zomdabu njengengxenye ebalulekile yokuthuthukiswa okuphelele nokubandakanya kwemiphakathi yethu.
- Cabanga ngokulahlekelwa yizwi lakho manje—ungakubhekisisa kanjani?
Okokuqala kushicilelwe ku-Apolitical Cabanga ukulahlekelwa yivo yakho kulokhu. Amandla okukhuluma nalabo abakuzungezile—kwaphela. Akusekho ukwabelana ngemibono yakho, ukuveza imizwa yakho, noma ukubamba iqhaza ezingxoxweni. Ngokuzumayo, amagama ayekwazi ukuhamba kalula manje asabalele ngaphakathi kwakho, engenakho ukuphuma. Lokhu kuyisithombe esesabekayo, okuthile okungaba inselele enkulu kithina. Kodwa kubantu abayi miliyoni emhlabeni, leli zwe liba yiqiniso elibuhlungu—hhayi ngoba bephuthuma ukulahlekelwa yivo yabo, kodwa ngoba ulwimi lwabo luyaphela. Njengomqambi we- NightOwlGPT , ngichithe amahora amaningi ngicabanga ngempembelelo yale nkinga ethule. Izilimi zingama-vessels wemibono yethu, imizwa, kanye nezaziso zamasiko. Ziyindlela esiveza ngayo thina, sihlanganise nabanye, futhi sithumele ulwazi kusukela kwesizukulwane kuya kwesizukulwane. Nokho, ngokwesitatimende se-2023 Ethnologue Report, cishe uhhafu wezilimi eziphilayo ezingama-7,164 emhlabeni zibhekene nesixakaxaka. Lokhu kusho izilimi ezi-3,045 ezibhekene nokuphela ngokuphelele, okungenzeka phakathi nesikhathi esizayo. Cabanga ukulahlekelwa hhayi nje yivo yakho, kodwa ngethoni yeqembu lakho, okhokho bakho, kanye nefa lesiko elikuchazayo. Ukuphela kolimi akukhona nje ukulahlekelwa amagama; kuyukulahlekelwa imibono emikhulu yokubuka umhlaba, imibono ehlukile ngempilo, nolwazi lwamasiko olungeke luphikwe. Uma ulwimi luphila, futhi izindaba, amasiko, nobuhlakani obubhalwe kuyo eminyakeni eyikhulu buphinde kuphume. Kubantu abakhuluma lezi zilimi ezibhekene nesixakaxaka, ukulahlekelwa kuyinzwa futhi kubaluleke kakhulu. Akukhona nje udaba lokukhuluma—kuwudaba lobunikazi. Uhlanga Olwe-Digital: Umsuka Wesimanje Emhlabeni wamanje obumbene, uhlanga lwe-digital lwenza kube nzima le nkinga yokuphela kolimi. Njengoba ubuchwepheshe buhamba phambili futhi ukuxhumana kwedijithali kuba yindlela ejwayelekile, izilimi ezingenalo ukwakheka kwe-dijithali zishiywa ngemuva. Le nhlanga ye-digital idala umgoqo ekubambeni iqhaza engxoxweni yomhlaba, ibuye iphinde isizakale abantu abakhuluma izilimi ezibhekene nesixakaxaka. Ngaphandle kokufinyelela ezinsizakalweni ze-dijithali ngolimi lwabo, lezi zizwe ziba ngaphandle komphakathi, zenza kube nzima kakhulu ukuvikela ifa labo lolimi. Cabanga ungakwazi ukungasebenzisi i-inthanethi, imithombo yezokuxhumana, noma amathuluzi okuxhumana anamuhla ngoba awasekeli ulwimi lwakho. Kubantu abayi miliyoni, lokhu akusiyo isimo somcabango—kuyiqiniso labo nsuku zonke. Ukuntuleka kwezinsizakalo ze-dijithali ezilimini ezibhekene nesixakaxaka kusho ukuthi lezi zizwe zivame ukuba zixhumeke kokunye komhlaba, okwenza kube nzima kakhulu ukuvikela ifa labo lolimi. Ukubaluleka Kokuvikela Ukuhluka Kwezilimi Kungani kufanele sikhathazeke ngokuvikela izilimi ezibhekene nesixakaxaka? Ngaphandle kokuthi, umhlaba awukhaliphelekile ngolimi olufana nolwesiNgisi, isiMandarin, noma isiSpanish? Nakuba kuyinyani ukuthi lezi zilimi zikhuluma kabanzi, ukuhlukahluka kwezilimi kubalulekile kubuhle bamasiko abantu. Ulwimi ngalunye lunikeza umbono ohlukile wokubuka umhlaba, okwengeza ekuqondeni kwethu okubumbene ngempilo, imvelo, kanye nomphakathi. Izilimi zinezinto ezihlanganisa ulwazi lwezindawo, izinqubo zokwelapha, izindlela zokulima, kanye nezakhiwo zomphakathi ezakhelwe eminyakeni. Izilimi zomdabu, ikakhulukazi, ziqukethe ulwazi olunembile mayelana nezindawo zendawo—ulwazi olungelula ukuthola, hhayi kuphela kubantu abakhuluma lezi zilimi, kodwa kubantu bonke. Ukulahlekelwa kwalezi zilimi kusho ukulahlekelwa kulolu lwazi, ngesikhathi esidinga imibono ehlukene ukuze sibhekane nezinselele zomhlaba ezifana nezinguquko zesimo sezulu nokuthuthukiswa okuzinzile. Ngaphezu kwalokho, ukuhlukahluka kwezilimi kukhuthaza ukudalwa nokwakha. Izilimi ezahlukene zikhuthaza izindlela ezihlukene zokucabanga, ukuxazulula izinkinga, nokuxoxa izindaba. Ukulahlekelwa nganoma yiliphi ulwimi kunciphisa amandla okudala abantu, kwenza umhlaba wethu ube yindawo engaphili futhi engakhuthazi. Indima Yezobuchwepheshe Ekulondolozeni Izilimi Phakathi kwalokhu kuhlangabezana nezinselele ezinzima, singasebenza kanjani ukuze sigcine izilimi ezibhekene nesixakaxaka? Ubuchwepheshe, obuvame ukubonwa njengomthombo wesigameko sokuncipha kwezilimi, busebenza futhi njengethuluzi elinamandla lokuvikela. Izinkundla zedijithali ezisekela ukufunda izilimi, ukuhumusha, nokushintshisana kwamasiko zingasiza ukuhlinzeka ngezinto eziphilayo nezifanele kwezilimi ezibhekene nesixakaxaka. Lokhu kuyisiqalo se- NightOwlGPT . Ipulatifomu yethu isebenzisa ubuchwepheshe obuphambili be-AI ukuhlinzeka ngokuqhubekayo ukuhumusha nokufunda izilimi ezibhekene nesixakaxaka. Ngokuhlinzeka ngalezi zinsizakalo, sisiza ukuvulela umgodi ophakathi kwezilimi, sikwazi ukwenza kube lula kubakhuluma izilimi ezibhekene nesixakaxaka ukufinyelela izinsizakalo ezithile nezinhlelo ezitholakalayo ezilimini ezikhuluma kabanzi. Lezi zithuluzi azigcini nje ngokuvikela izilimi kodwa futhi zikhuthaza imiphakathi ngokubavumela ukuba bakhulume futhi babambe iqhaza emhlabeni wedijithali. Ngaphezu kwalokho, ubuchwepheshe bungasiza ekuqoqeni nasekuhloleni izilimi ezibhekene nesixakaxaka. Ngokusebenzisa izinkumbulo ze-audio ne-video, imibhalo ebhalwe phansi, kanye nezinqolobane ezisebenzisanayo, singakha amarekhodi aphelele kulezi zilimi ukuze zisetshenziswe ezizukulwaneni ezizayo. Le ndawo ibalulekile ocwaningweni lwezilimi, imfundo, nokuqhubeka kokusetshenziswa kwezilimi ezilimini zansuku zonke. Ukukhuthaza Imiphakathi Ngokugcina Izilimi Ekugcineni, ukuvikela izilimi ezibhekene nesixakaxaka akukhona nje ukugcina amagama—kukhona ukukhuthaza imiphakathi. Uma abantu benemithombo yokugcina nokuvuselela izilimi zabo, banamathuba okugcina ubunikazi babo bamasiko, bokuqinisa imiphakathi yabo, futhi baqinisekise ukuthi izwi labo lizwa engxoxweni yomhlaba. Cabanga ngemfanelo yomuntu omncane ofunda ulwimi lwakhe lwezizukulwane ngohlelo lokusebenza, ehambisana nesiko lakhe ngendlela okwakungekho ngayo ngezizukulwane ezedlule. Cabanga ngeqembu elisebenzisa izinkundla zedijithali ukwabelana ngezindaba, amasiko, nolwazi lwabo nomhlaba. Lokhu kuyigugu lokugcina izilimi—kuwukubuyisela abantu izwi labo. Isiphetho: Umshuwalense Wokwenza Ngakho, cabanga ukulahlekelwa yivo yakho kulokhu. Uzokwenza kanjani? Kubantu abayi miliyoni, lokhu akusikho umbuzo wokucabanga kodwa wokuphila. Ukulahlekelwa kolimi kuwukulahlekelwa yivo, isiko, nendlela yokuphila. Kulokhu, kumele sonke—uhulumeni, abafundisi, abathuthukisi, kanye nezakhamizi zomhlaba—bathathe isinyathelo. Ngokuxhasa imizamo yokugcina ukuhluka kwezilimi nokuvulela umgodi we-dijithali, singaqinisekisa ukuthi yonke imiphumela iyaphuma, wonke amasiko ayanakekelwa, futhi zonke izilimi ziqhubeka nokwakha umhlaba wethu. E- NightOwlGPT , Sikholelwa ukuthi ukulahlekelwa yivo yakho akumele kube isiphetho sendaba. Ndawonye, singabhala isahluko esisha—esinye lapho yonke izilimi, yonke amasiko, kanye nabantu bonke banezindawo ezindaweni zenkulumo yomhlaba.
- Ukusebenzisa ulwazi lwezizwe zomdabu ukusombulula izinkinga zomhlaba mayelana nezenzakalo zezimvula
Kwaphumelelwe okokuqala ku-Manila Bulletin Ngaphezu kwekhulu leminyaka, amahora ambalwa ngaphambi kokuphothula isikhumbuzo sami ngo-2012, ngavakashela abantu bomdabu be-Tagbanua eSitio Calauit ePalawan. Ngahlala lapho izinsuku ezimbalwa, futhi into engangicabanga ngayo ukuthi baphila kanjani ngaphandle kwamandla kagesi, ngaphandle kwesignali yeselula, futhi amanzi aphuzi amancane kakhulu. Babenesikole lapho izikhashana zazakhiwa ngaphandle kwama-nail amabili. Okuthokozisayo, ama-bamboo nezinye izinkuni zaxhunywa ngokuhlobisa ngezikhonkwane ezihlabayo. Izakhiwo zomphakathi zakhangwa ngokusebenzisa i-gulpi-mano, isiko lomdabu le-bayanihan. Kunzima ukukucabanga ukuthi imiphakathi enjalo ingaphila kanjani ezinsukwini zanamuhla. Ngenkathi sonke sizama ukuba nezinsiza ezintsha zezimboni, imiphakathi yomdabu izama ukugcina ulwazi lwazo lwezinkolo kanye nezindlela zabo zokuqinisa. Futhi singafunda okuningi kubo. Empeleni, ulwazi lwezizwe zomdabu lungasiza ukusombulula izinkinga eziningi zezokuphila eziphilayo. Ngokocwaningo lwe-World Bank, 36% yezehlakalo zomhlaba ezihlonziwe zihlala emkhakheni wezizwe zomdabu. Ngokuphinde, ngokumangalisayo, imiphakathi yezizwe zomdabu iwina 80% yezehlakalo ezibhalwe phezulu kuma-biodiversity ahlaza. Bakhathazeka ngokuthile ngokuqondisa lezozikhathi zomhlaba kulelizwe lapho bahlala. Kwazulu Calauit, umntwana esikhulume naye uthe yena ubhalele noma ubhalela ezinye izinhlelo ezihlobene ne-mangrove. Ulwazi lwezinkanyezi ngokuphuma phambili kuhlale kulelizwe, futhi lokhu kubonisa ukuthi kubalulekile ukukhumbula izifundo zomhlaba. Futhi kwama-idithi ezinkinga zezimfundiso, abahlanganisi izindaba zefilosofi lokhu kuvikela usizo. Noma kunjalo!






