top of page

Ukwandisa iilwimi zethu zomthonyama ukunceda ukhusele ubulumko bokuthetha

Updated: Dec 17, 2024


Umgaqo-siseko wePhilippines uqinisekisa ukuzimela kwabantu ekwenzeni izivakalisi, ingqondo, kunye nokubandakanyeka. Le migaqo ikwaphuhliswe ngokuqinisekileyo ngokuqinisekiswa kwezwe kwiMigaqo yeHlabathi yeMithetho eMthethweni kunye neMigaqo yePolitiki, efuna ukulondoloza amalungelo ezentlalo kunye nepolitiki kubandakanywa ukuzimela kokwenziwa kwezivakalisi nolwazi.


Sinokuthetha iingqondo zethu kunye nemibono yethu ngomlomo, kwi bhali, okanye ngeendlela zobuciko, phakathi kwezinye. Nokuba kunjalo, sithintela le mali xa singasekeli ukusetshenziswa okuqhubekayo kunye nophuhliso lweelwimi zomthonyama.


I-National United Nations Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples igxininise ukuba: “Ukuba neendlela zokunxibelelana ngolwimi lwakho kubalulekile kwi ndlebe yomntu kunye nokuzimela kokwenziwa kwezivakalisi.”


Ngaphandle kokukwazi ukuveza imbono, okanye xa ukusetshenziswa kolwimi lwakho kunqamlezwa, ilungelo lokufuna amalungelo abalulekileyo omntu—njengokutya, amanzi, indawo yokuhlala, imvelo enempilo, imfundo, nomsebenzi—liphinde lilungiswe.


Kwimithonyama yethu, oku kubaluleke kakhulu njengoko kuhlangana nezinye amalungelo abafuna ukuwafumana, njengokukhululeka ekuthinjweni, ilungelo lokufumana amathuba alinganayo kunye nokuphathwa, ilungelo lokuzimela, phakathi kwezinye.


Ngokubhekisele kuloo nto, iNgqungquthela yeZizwe eziManyeneyo ibhengeze ukuba i-2022-2032 yile Nguqulo yeHlabathi yeelwimi zomthonyama (IDIL). Injongo yayo kukungashiyeki nabani, kunye nokuba akukho mntu ophumileyo” kwaye iyahambelana neNgqungquthela ye-2030 yeNdlela yokuphila okuqhubekayo.


Ekuphakamiseni uMsebenzi weHlabathi ye-IDIL, i-UNESCO igxininise ukuba, “Ilungelo lokukhetha ngokukhululekileyo ukusebenzisa ulwimi, ukuveza, kunye nemibono, kunye nokuzimela kunye nokubandakanyeka okuvulekileyo kwi ngxoxo zoluntu ngaphandle kokuthinjwa kuxhatshazwa luhlanga, kubalulekile kwi-culture-based civil society, ngamalungelo afanelekileyo."


Umyalelo womboniso weHlabathi ye-IDIL ufuneka ukukhulisa umnqweno oluqhubekayo lwendlela yokusebenza yeelwimi zomthonyama across society. Iphakamisa iindidi ezilishumi ezinxulumene ezingenza ukugcina, uphinde, kunye nokukhuthaza iilwimi zomthonyama: (1) imfundo egqwesileyo kunye nophando olungapheliyo; (2) ukusebenzisa ulwimi lomthonyama nolwazi lokunceda ukunyusa isidlo; (3) ukusungula iimeko ezilungileyo zokwandisa umgangatho we-digitization kunye nelungelo lokuzimela; (4) iimeko ezilungileyo zeelwimi zomthonyama ezilungiselelwe ukuhambisa impilo engcono; (5) ukufikelela kwi-mthetho kunye nokufumaneka kwemisebenzi yoluntu; (6) ukugcina iilwimi zomthonyama njengendlela yokugcina umvuzo kunye namasiko; (7) ukugcina ubunzulu bezinto eziphilayo; (8) ukukhula kwezomnotho ngokuqhubeka nemisebenzi efanelekileyo; (9) ukulingana kweendawo ezahlukeneyo kunye nokuphakanyiswa kwababafazi; kunye (10) ubudlelwane bephakathi namashishini ukugcina iilwimi zomthonyama.


Umqondo ophambili kukudibanisa kunye nokukhuthaza iilwimi zomthonyama kuyo yonke imikhwa yezenkolo, ezomnotho, ezemvelo, zomthetho, nezopolitiko. Ngokwenza njalo, sisekela ukwandisa umgangatho wolwimi, ubomi, kunye nokukhula kwabantu abatsha bolwimi.


Ekugqibeleni, kufuneka sizame ukwakha iimeko ezikhuselekileyo apho abantu bomthonyama banokuziveza besebenzisa ulwimi abakhethayo, ngaphandle kokoyika ukujonga, ukungafanelekanga, okanye ukungavumiwa. Kufuneka simanyane iilwimi zomthonyama njengoko zibalulekile ekuphuhliseni kwethu okukhululekile kunye nokuveza.

 
 
bottom of page