top of page

5 results found with an empty search

  • Ukusebenzisa i-AI ukuze kugcinwe iLwimi kunye nokusimama

    Qala ukupapashwa kwiMedium Molo! Igama lam ngu- Anna Mae Lamentillo , kwaye ndiyaziqhenya ngokuba ndiyavela kwiPhilippines, ilizwe elicebileyo ngohlanga olwahlukileyo kunye neendawo zokumangalisayo kwaye ndivisile kwiiprovinci eziyi-81. Njengomnye wamalungu eqela leKaray-a, elinye lamagqabantshintshi ama-182 ezilali zethu, ndinomdla omkhulu kumlando wethu kunye neempucuko zethu. Uhambo lwam lwenziwe ngamagqabantshintshi aphuma ekhaya nasezindaweni zaphesheya, njengoko ndifuna ukufunda kwi-United States nase-United Kingdom, ndithobela ezahlukeneyo zeempucuko nemibono. Ngeminyaka edlule, ndibe nemisebenzi emininzi — njengomphathiswa, umphanda, kunye nomsebenzi wezophuhliso. Amava am endisebenzisana nemibutho efana ne-UNDP ne-FAO andibhenyela kwiinyani ezinzima zezenzo zemvelo, ezifana nomphumela ombi weTyphoon Haiyan, owathabatha ubomi bama-6,300. Ngexesha lam eTacloban nasezindaweni ezikufutshane, ndafumanisa amabali okubuyisela nokukhumbula, njengombandela obuhlungu obawela indoda eyayisixhosa, umphanda wesixhenxe, imizuzu emithathu ngaphambi kokuphuma kwi-graduation, owayefunda izivavanyo zakhe nomfazi wakhe. Kwakufanele kube nguKhisimusi wabo wokugqibela bejolise kwiimali ezithathwa ngabo. Abazange bazi ukuba i-tsunami iyintoni kwaye baqhubeka nokwenza okwanelisileyo — bafunda. Baphupha ngokuhamba ndawonye emva kokuphumelela. Kwakuzokube kukhangeleka kwabo okokuqala. Ababanga ukuba bebenemali eyaneleyo phambi. Kodwa emizuzu emithathu, bacinga ukuba, konke kuya kulungela. Bekufuneka balinde eminye imizuzu embalwa. Ekupheleni, babekhe balinde iminyaka emine. Owayengazange alindele kukuba umoya [Typhoon Haiyan] uza kuba namandla kangangokuba kufuneka akhethe phakathi kokusindisa umhlobo wakhe kunye nendodana yakhe enonyaka. Iinyanga ezimithathu, wayekhalela ulwandle, kwindawo efanayo apho afumanisa umhlobo wakhe, enepesenti yokhuni yokwakha eliwela phakathi kwesifuba sakhe. Lezi zenzakalo zikhumbuza ubaluleko bemfundo, ukulungiselela, kunye nokubuyisela komphakathi phambi kwezinkxalabo zezemvelo. Ukhuthazwe lezi zenzakalo, ndaphosa umkhankaso wombono ohlangene ukuze siphinde sibe nemvula yezeMvelo. Ngendlela ezintsha ezifana ne NightOwlGPT , iGreenMatch, kunye neCarbon Compass, sithumele abantu kunye nemiphakathi ukuba thina sithathe amanyathelo okuqinisekisa ukuphila nokubuyisela. I- NightOwlGPT isebenzisa amandla e-AI ukuhlanganisa izithintelo zolwimi kwaye ivumele abantu ukuba baphakamise imibuzo ngezilimi zabo zendawo, kukhuthaza ukungabikho kunye nokufikelela kulwazi. Nokuba ngegama lokukhuluma okanye ukufaka, abasebenzisi bafumana ukuhunyushwa kwangoko okukhumbuza iintetho phakathi kwezilimi ezahlukeneyo. Imodeli yethu ngoku ingakhuluma ngempumelelo ngesiTagalog, isiCebuano kunye nesiIlokano, kodwa sithemba ukuphuhlisa kuyo yonke izilimi eziyi-170 ezikhuluma kwiizwe. I-GreenMatch iyipulatifomu entsha yezenzo ezilula ezijolise ekuphuculeni imiphakathi kunye neengcali ezivela kwiminqweno yokuqala nezenzo ezilungileyo ezibhetele kumhlaba. Ikwazisa abantu bendabuko kunye nemibutho yendawo ukuba bathumele iiprojekthi zesiseko kwaye benze imali kumphakamo we-carbon, kuqinisekisa ukuba ababuthakathaka phantsi koshintsho lwemozulu bafumana inkxaso. Ngakolunye uhlangothi, i-Carbon Compass ifaka izixhobo kubantu ukuze bahambe kwiindawo, behlisa umkhono wabo wombane, bekhuthaza imikhuba ethokozisayo nokuphila okungafunyanwa. Ekupheleni, ndicela ukuba wonke umuntu abambisane kulo mzamo wethu wabelana ukuze sibe nekhaya eliluhlaza, elihlala ngcono. Masisebenzisane ukuvikela umhlaba wethu, siphakamise imiphakathi yethu, kwaye sakhe umhlaba apho ilizwi ngalinye libonwa kwaye ubomi bonke buphayona. Enkosi ngokuqwalasela kwakho kunye nokuzibophezela kwakho kwenguquko ezilungileyo. Ndiyavuma, singakha umphumo.

  • Masikhumbule izibopho zomhlaba jikelele zokukhusela ulwimi lwethu lwezizalwane

    Qala ukupapashwa kwiManila Bulletin Nxiwe lemvelaphi yethu yamaqhwa ibonisa ubuhlanga obuhlukahlukene obuphakathi kwezindawo zethu. Iba nezinye izindawo eziningi zabantu bendabuko ezinesilungu sazo. Ngokwe-Ethnologue, iPhilippines inezilimi eziphilayo eziyi-175, ezihlelwe ngokuya ngezinga lazo lokuphila. Phakathi kweziyi-175 ezisaphilayo, eziyi-20 ziyi “zamasiko,” lezi ezisetshenziswa futhi zigcinwa ngamasiko angaphandle kwekhaya nomphakathi; lezi eziyi-100 ezibhekwa njenge “zimile” azigcinwa ngamasiko asemthethweni, kodwa zisengumkhuba ekhaya nomphakathi ukuthi izingane ziqhubeke ukufunda nokuzisebenzisa; kanti eziyi-55 zibhekwa njenge “zinobungozi,” noma sezingasathathwa njengemikhuba ukuthi izingane zifunde futhi zisebenzise. Kukhona izilimi ezimbili ezivele "zafi." Lokhu kusho ukuthi azisasetshenziswanga futhi akukho muntu onokuzwisa ubuhlanga obuhlobene nalezi zilimi. Ngiyazibuza ukuthi kwenzekeni kubuhlanga nezimfundiso ezihlobene nalezi zilimi. Singathemba kuphela ukuthi zibhaliwe ngokwanele ukuze zibe yingxenye yomlando wethu nemibhalo yamasiko. Uma singaphumelelanga ukugcina nokukhuthaza lezi zilimi eziyi-55 ezinobungozi ezikhona ezweni lethu, ngeke kube isikhathi eside ngaphambi kokuthi zibe zafi. Kukhona izivumelwano zomhlaba ezihlobene namalungelo ezilimi zabantu bendabuko ezweni lePhilippines ezamukelwe eminyakeni edlule. Lezi zingase zisekele izinhlelo ezithola impilo entsha ezilimini ezivele zikhona. Omunye wazo yiSivumelwano Sokulwa Nokucwasa Emfundweni (CDE), esamukelwa ezweni lePhilippines ngo-1964. I-CDE iyinsiza yokuqala emthethweni eyamukelekile yokuxhumana kwezwe elibophezela ukufundisa njengelungelo lomuntu. Inemfuneko eqinisekisa amalungelo ezizwe ezincane, njengezizukulwane zabantu bendabuko, ukuba nezenzo zazo zokufunda, kuhlanganise nokusebenzisa noma ukufundisa izilimi zabo. Omunye umvume owasungulwa yiPhilippines ngo-1986 yiSivumelwano SaseMpumalanga Ngezombusazwe (ICCPR), esizama ukuvikela amalungelo ezombusazwe nezezimali kuhlanganise nokukhululeka ekucwaseni. Omunye umphakathi ophakanyiswa uyavuma amalungelo ezizukulwane, ezokholo noma ezilimi “ukuba thokozisa ubuhlanga babo, ukuthandaza nokwenza imikhuba yabo, noma ukusebenzisa izilimi zabo.” I-Philippines iphinde ibe ngum signatory kuSivumelwano Sokuvikela Isiko Elingaziwa (CSICH) ngo-2006, kuMthetho Wokuzazi Wezizwe Ngamasiko (UNDRIP) ngo-2007, kanye neMthetho Wezizukulwane Ezinokukhubazeka (UNCRPD) ngo-2008. I-CSICH ihlose ukuvikela isiko elingaziwa (ICH) ikakhulukazi ngokuletha ukuqwashisa endaweni, ezweni nasezweni, ukuhlinzeka ngenhlonipho kumikhuba yemiphakathi, nokuhlinzeka ngozakwethu nezinsiza ezingeni lomhlaba. Lesi sivumelwano sithi isiko elingaziwa libonakala ngezinye izinto, izinkolelo nemibhalo, kuhlanganise nolimi njengendlela ye-ICH. Ngaleso sikhathi, i-UNDRIP iyisivumelwano esibalulekile esikwenze kwaba namandla ukuvikela amalungelo abantu bendabuko "ukuphila ngebhizinisi, ukugcina nokuqinisa izikhungo zabo, amasiko namasiko futhi balwele ukuthuthuka kwabo okuzimele, ngokuhambisana nezidingo zabo kanye nezifiso." Ekugcineni, i-UNCRPD iqinisekisa ukuthi abantu bonke abanezikhubekiso kumele bathole wonke amalungelo abantu kanye namalungelo ayisisekelo, kuhlanganise nokukhululeka kokukhuluma nokubona, okuvumelekile ukuba kusekelwe yizigaba zezwe ngezinyathelo ezihlanganisayo, ezifana nokwamukela nokuhlinzeka ukusetshenziswa kwezilimi zenkanyezi, phakathi kokunye. Ngokuhambisana nalokhu, enye yezilimi eziphilayo eziyi-175 ezweni lePhilippines yiFilipino Sign Language (FSL), esebenza njengolimi lokuqala kubantu abadevu bonke. Ngenkathi kuhle ukuthi sivumelene nalezi zivumelwano, kudingeka kugcizelelwe ukuthi ukwamukela lezi zivumelwano zomhlaba kuyisiqalo sethu kuphela. Kubalulekile ukuba sihlinzeke ngezibopho zethu. Kumele sibe neqhaza elikhulu ekusebenziseni lezi zivumelwano ukuze siqinise izinhlelo zethu nemigomo yokugcina nokukhuthaza zonke izilimi eziphilayo ePhilippines, ikakhulukazi lezi ezivele zikhona. Kumele futhi sihlolisise futhi sithathe ingxenye kwezinye izivumelwano zomhlaba ezingenza kube khona umphakathi oqinile ezilimini zethu.

  • Cinga ukulahleka komlomo wakho ngalo mzuzu—ungayiphatha njani?

    Qala ukupapashwa kwiApolitical Khawube nomfanekiso wokuphulukana nelizwi lakho kweli xesha. Amandla okuxoxa nabantu abakungqongileyo—ashiyekile. Akusekho ukwabelana ngezimvo zakho, ukuveza iimvakalelo zakho, okanye ukuthatha inxaxheba kwiingxoxo. Ngequbuliso, amagama ebekade egobhoza lula agxothiwe ngaphakathi kuwe, kungekho ndlela yokuwakhupha. Yimbonakalo eyoyikekayo, into abantu abaninzi abangakwaziyo nokuyicinga. Kodwa kwizigidi zabantu kwihlabathi lonke, le meko yinyani ebuhlungu—hayi kuba balahlekelwe lilizwi ngokwasemzimbeni, kodwa kuba ulwimi lwabo luyatshabalala. Njengomseki we- NightOwlGPT , ndichithe iiyure ezininzi ndizama ukuqonda iziphumo zale ngxaki ithuleyo. Iilwimi zizithwali zezizimvo zethu, iimvakalelo, kunye nezazisi zethu zenkcubeko. Zezona ndlela siziveza ngazo, sixhumana nabanye, kwaye sidlulisele ulwazi kwisizukulwana ngezizukulwana. Kodwa, ngokwengxelo ye-Ethnologue ka-2023, phantse isiqingatha seelwimi ezili-7,164 eziphilayo emhlabeni ziintlanga ezisengozini. Oko kuthetha ukuba iilwimi eziyi-3,045 zisemngciphekweni wokuphanziswa ngonaphakade, kusenokwenzeka kwiinkulungwane ezizayo. Khawube nomfanekiso wokuphulukana hayi nje nelizwi lakho, kodwa ilizwi lesizwe sakho, ilizwi looyihlomkhulu bakho, kunye nezityebi zenkcubeko ezikuchaza. Ukutshabalala kolwimi akuphelelanga nje ekulahlekelweni ngamagama; kubandakanya ukulahleka kweembono ezizodwa ngobomi, iindlela ezizodwa zokujonga ubomi, kunye nolwazi oluxabisekileyo lwenkcubeko. Xa ulwimi lufa, ziye zifane ncam amabali, amasiko, nobulumko obulutyaliwe kulo ngaphezu kwamaxesha amaninzi. Kumazwe athethayo ezi lwimi ziyaqothulwa, ilahleko inzulu kwaye ichukumiseka nzulu. Akusoloko imalunga nonxibelelwano kuphela—imiliselwano yesazisi somntu. Ukwahlulwa kweDijithali: Umqobo Wanamhlanje Ehlabathini lanamhlanje elidibanayo, ukwahlulwa kwedijithali kuyayixhalabisa ingxaki yokuphela kweelwimi. Njengoko itekhnoloji iqhubeka nokuphucuka kwaye unxibelelwano lwedijithali lusiba yinto eqhelekileyo, iilwimi ezingenalo ulwaziso lwedijithali zisala ngasemva. Olu kwahlulwa kwedijithali lwenza umqobo ekuthatheni inxaxheba kwiincoko zehlabathi, ngakumbi ukwahlula iintetho zeelwimi ezisengozini yokuphela. Ngaphandle kofikelelo kwizixhobo zedijithali ngeelwimi zabo zemveli, ezi nkonzo zihlala zingafikeleli kumathuba emfundo, kwezoqoqosho, nakwezentlalo anikelwa lixesha ledijithali. Khumbula ukuba akwazi ukusebenzisa i-intanethi, imithombo yeendaba zoluntu, okanye izixhobo zonxibelelwano lwakutshanje kuba azixhasi ulwimi lwakho. Kumawakawaka abantu, le ayisosiphelo-mbali—sesona sikhumbuzo sabo. Ukunqongophala kwezixhobo zedijithali kwiilwimi ezisengozini kuthetha ukuba ezi nkonzo zisoloko zingaxhumekanga nelinye ilizwe, okwenza kube nzima ngakumbi ukugcina ilifa labo lolwimi. Ukubaluleka Kokugcina Iintlobo Zeelwimi Kutheni sifanele sikhathalele ukugcina iilwimi ezisengozini yokuphela? Emva koko, ingaba ilizwe alidibanisi ngolwimi olufanayo olukhulayo njengeSingesi, isiMandarin, okanye isiSpanish? Ngenene, ezi lwimi zithethwa kakhulu, kodwa ukwahluka kweelwimi kubalulekile ekuchumeni kwenkcubeko yoluntu. Ulwimi ngalunye lubonelela ngoluhlobo olwahlukileyo lokujonga ihlabathi, lufaka isandla ekuqondeni kwethu ngokubambisana ngobomi, indalo, noluntu. Iilwimi ziqulethe ulwazi ngezendalo, iindlela zokunyanga izifo, iindlela zokulima, kunye nezakhiwo zentlalo eziphuhliswe kwiminyaka emininzi. Iilwimi zamaqaba, ngokukodwa, zihlala ziqulethe ulwazi olunzulu ngeendawo zendawo—ulwazi olunexabiso elikhulu, hayi kuphela kuluntu oluthetha ezi lwimi, kodwa ebantwini bonke. Ukuphela kwezi lwimi kuthetha ukuphela kolu lwazi, ngexesha apho sifuna iindlela ezahlukeneyo zokujongana nemiceli mngeni yehlabathi efana notshintsho lwemozulu kunye nophuhliso oluzinzileyo. Ukongeza, ukwahluka kweelwimi kukhuthaza ubuchule kunye nokuvelisa izinto ezintsha. Iilwimi ezahlukeneyo zikhuthaza iindlela ezahlukeneyo zokuqonda, ukusombulula iingxaki, kunye nokubalisa amabali. Ukuphela kwalo naliphi na ulwimi kunciphisa amandla okudala olwantu, okwenza ihlabathi lethu libe yindawo engaphantsi kombala, nemicimbi yokucinga. Indima yeTekhnoloji ekuGcineneni kweelwimi Phakathi kwale ngxaki inkulu kangaka, singawagcina njani amalwimi asengozini yokutshabalala? Itekhnoloji, edla ngokubonwa njengonetyala ekupheliseni ubuhlukahlukwano bolwimi, inokuba sisixhobo esinamandla sokugcinwa kwawo. Amaqonga edijithali axhasa ukufunda ulwimi, uguqulelo, kunye notshintshiselwano ngenkcubeko anokunceda ekugcineni iilwimi ezisengozini zihlale ziphila kwaye zibalulekile kwihlabathi lanamhlanje. Le yeyona njongo iphambili ye NightOwlGPT . Iqonga lethu lisebenzisa i-AI ephucukileyo ukubonelela ngoguqulelo olukhawulezileyo kunye nokufunda ulwimi kwiilwimi ezisengozini. Ngokunikela ngezi nkonzo, sinceda ukuvala umsantsa wedijithali, sisenza kube nokwenzeka ukuba abathethi beelwimi ezisengozini bafikelele kwizixhobo zedijithali kunye namathuba afanayo nabathethi beelwimi ezithetha abaninzi. Ezi zixhobo azigcini nje ngokugcina iilwimi, kodwa zomeleza uluntu ngokubanika amandla okuthetha nokuthatha inxaxheba kwindawo yedijithali yehlabathi. Ngaphezu koko, itekhnoloji inokuncedisa ekubhaleni nasekugcineni iilwimi ezisengozini. Ngokurekhoda ividiyo kunye neaudiyo, imibhalo ebhaliweyo, kunye needatha ezisebenzisanayo, sinokwenza iirekhodi ezibanzi zezi lwimi kwiinkcukacha zezizukulwana ezizayo. Esi sigcino sibalulekile kuphando lweeelwimi, imfundo, kunye nokusetyenziswa okuqhubekayo kwezi lwimi kubomi bemihla ngemihla. Ukunika Amandla Iikomkhulu Ngolondolozo LwamaNtu Ekugqibeleni, ulondolozo lwamalwimi aphukileyo alukhange lube kuphela malunga nokusindisa amagama—kuyaqhubeka nokunika amandla iikomkhulu. Xa abantu benemishini yokugcina nokuvuselela amalwimi abo, banemithombo yokugcina ubume bazo bamasiko, ukomeleza iikomkhulu zabo, kwaye baqinisekise ukuba iivangeli zabo ziva kwiingxoxo zomhlaba. Cinga ngombulelo womntwana ofunda ulwimi lwezintso zabo ngokusebenzisa i-app, ehlanganyela nelifa labo ngendlela engavumelekanga kumagqabaza edlule. Cinga ngomphakathi osebenzisa iiphepha ze-digital ukwabelana ngemixholo yabo, imikhwa, nolwazi noluntu. Le yinkosi yolondolozo lwamalwimi—kuyaqhubeka nokubuyisela abantu isandi sabo. Isishwankathelo: Umnxeba Wokwenza Ngoko, cinga ukuwisa umnxeba wakho kule m moment. Uzakuphatha njani? Kwiinkulungwane zabantu, le miba ayisiyonto yokucinga, kodwa kukuphila. Ukulahleka kolwimi kukulahleka komnxeba, isiko, kunye nendlela yokuphila. Kuxhomekeke kuthi sonke—iRhuluneli, abaphulaphuli, abateknoloji, kunye nabantu behlabathi—ukwenza umsebenzi. Ngokuxhasa iinjongo ezigcina ubungakanani bolwimi kunye nokudibanisa umda wedijithali, singenza ukuba wonke umnxeba uvakale, wonke isiko lithandwe, kwaye ulwimi ngalunye luqhubeke lukhe ubomi bethu. E- NightOwlGPT , sikholelwa ukuba ukulahleka komnxeba wakho akufuneki kube ngowokuphela kwendaba. Ndawonye, singabhala umqulu omtsha—owawuboniwa apho ulwimi ngalunye, isiko ngalinye, kunye nomntu ngamnye unendawo kwincwadi yehlabathi.

  • Ukwandisa iilwimi zethu zomthonyama ukunceda ukhusele ubulumko bokuthetha

    Qala ukupapashwa kwiManila Bulletin Umgaqo-siseko wePhilippines uqinisekisa ukuzimela kwabantu ekwenzeni izivakalisi, ingqondo, kunye nokubandakanyeka. Le migaqo ikwaphuhliswe ngokuqinisekileyo ngokuqinisekiswa kwezwe kwiMigaqo yeHlabathi yeMithetho eMthethweni kunye neMigaqo yePolitiki, efuna ukulondoloza amalungelo ezentlalo kunye nepolitiki kubandakanywa ukuzimela kokwenziwa kwezivakalisi nolwazi. Sinokuthetha iingqondo zethu kunye nemibono yethu ngomlomo, kwi bhali, okanye ngeendlela zobuciko, phakathi kwezinye. Nokuba kunjalo, sithintela le mali xa singasekeli ukusetshenziswa okuqhubekayo kunye nophuhliso lweelwimi zomthonyama. I-National United Nations Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples igxininise ukuba: “Ukuba neendlela zokunxibelelana ngolwimi lwakho kubalulekile kwi ndlebe yomntu kunye nokuzimela kokwenziwa kwezivakalisi.” Ngaphandle kokukwazi ukuveza imbono, okanye xa ukusetshenziswa kolwimi lwakho kunqamlezwa, ilungelo lokufuna amalungelo abalulekileyo omntu—njengokutya, amanzi, indawo yokuhlala, imvelo enempilo, imfundo, nomsebenzi—liphinde lilungiswe. Kwimithonyama yethu, oku kubaluleke kakhulu njengoko kuhlangana nezinye amalungelo abafuna ukuwafumana, njengokukhululeka ekuthinjweni, ilungelo lokufumana amathuba alinganayo kunye nokuphathwa, ilungelo lokuzimela, phakathi kwezinye. Ngokubhekisele kuloo nto, iNgqungquthela yeZizwe eziManyeneyo ibhengeze ukuba i-2022-2032 yile Nguqulo yeHlabathi yeelwimi zomthonyama (IDIL). Injongo yayo kukungashiyeki nabani, kunye nokuba akukho mntu ophumileyo” kwaye iyahambelana neNgqungquthela ye-2030 yeNdlela yokuphila okuqhubekayo. Ekuphakamiseni uMsebenzi weHlabathi ye-IDIL, i-UNESCO igxininise ukuba, “Ilungelo lokukhetha ngokukhululekileyo ukusebenzisa ulwimi, ukuveza, kunye nemibono, kunye nokuzimela kunye nokubandakanyeka okuvulekileyo kwi ngxoxo zoluntu ngaphandle kokuthinjwa kuxhatshazwa luhlanga, kubalulekile kwi-culture-based civil society, ngamalungelo afanelekileyo." Umyalelo womboniso weHlabathi ye-IDIL ufuneka ukukhulisa umnqweno oluqhubekayo lwendlela yokusebenza yeelwimi zomthonyama across society. Iphakamisa iindidi ezilishumi ezinxulumene ezingenza ukugcina, uphinde, kunye nokukhuthaza iilwimi zomthonyama: (1) imfundo egqwesileyo kunye nophando olungapheliyo; (2) ukusebenzisa ulwimi lomthonyama nolwazi lokunceda ukunyusa isidlo; (3) ukusungula iimeko ezilungileyo zokwandisa umgangatho we-digitization kunye nelungelo lokuzimela; (4) iimeko ezilungileyo zeelwimi zomthonyama ezilungiselelwe ukuhambisa impilo engcono; (5) ukufikelela kwi-mthetho kunye nokufumaneka kwemisebenzi yoluntu; (6) ukugcina iilwimi zomthonyama njengendlela yokugcina umvuzo kunye namasiko; (7) ukugcina ubunzulu bezinto eziphilayo; (8) ukukhula kwezomnotho ngokuqhubeka nemisebenzi efanelekileyo; (9) ukulingana kweendawo ezahlukeneyo kunye nokuphakanyiswa kwababafazi; kunye (10) ubudlelwane bephakathi namashishini ukugcina iilwimi zomthonyama. Umqondo ophambili kukudibanisa kunye nokukhuthaza iilwimi zomthonyama kuyo yonke imikhwa yezenkolo, ezomnotho, ezemvelo, zomthetho, nezopolitiko. Ngokwenza njalo, sisekela ukwandisa umgangatho wolwimi, ubomi, kunye nokukhula kwabantu abatsha bolwimi. Ekugqibeleni, kufuneka sizame ukwakha iimeko ezikhuselekileyo apho abantu bomthonyama banokuziveza besebenzisa ulwimi abakhethayo, ngaphandle kokoyika ukujonga, ukungafanelekanga, okanye ukungavumiwa. Kufuneka simanyane iilwimi zomthonyama njengoko zibalulekile ekuphuhliseni kwethu okukhululekile kunye nokuveza.

  • Ukusebenzisa ulwazi lwenkcubeko yamandulo ukuxazulula iingxaki zomhlaba malunga nobushushu beglobe

    Oku kwaphunyulwa kuqala kwiManila Bulletin Ngaphezu kweminyaka eli-10 edlulileyo, ngaphambi kokuphothula amashumi amabini e-2012, ndavakashela abantu baseTagbanua eSitio Calauit ePalawan. Ndahlala apho iintsuku ezimbalwa kwaye into endacinga ngayo kukuba baphila njani ngaphandle kombane, ngaphandle komqondiso wefowuni, kunye namanzi afikelelekayo. Babe nesikolo apho amaklasini akhiwe ngaphandle kwesikhonkwane esinye. Into ethakazelisayo kukuba iitree kunye nezinye izinto zasemaphandleni zazinxitywe ngamatye ahombise izikhonkwane ezinxulumene ngokuhlakanipha. Iinkonzo zomphakathi zazakhiwe ngokusebenzisa u-gulpi-mano, isiko lethu le-bayanihan. Kunzima ukucinga ukuba amaqela anje angaphila njani kule mihla. Ngeli sikhathi sonke siyafuna izixhobo zobuchwepheshe ezintsha, abantu bomphakathi bayazama ukugcina ulwazi lwabo lwendalo kunye neendlela zabo ezintsha. Sikwazi ukufunda izinto ezininzi kubo. Ngokwenene, ulwazi lwezizwe lomphakathi luya kuhlangabezana neminqweno emininzi ye-endlala yethu yezehno. Ngokwe-World Bank, i36% yelizwe elicombulukhile izihlala kwiindawo zomphakathi. Nangona kubalulekile ukuba baqhubeka ngakumbi.

Iziphumo Zophando

bottom of page